درسنامه فیض حضور

نام درس :
فیض حضور
مقطع :
متوسطه اول
هدف کلی :
آشنایی با آداب و اخلاق زیارت
اهداف جزئی :
1 – آشنایی با آداب زیارت ائمه (علیهم السلام)
2 – آشنایی دانش آموزان اخلاق زیارت حضرات معصومین (علیهم السلام)
هدف رفتاری :
انتظار می رود دانش آموزان در پایان درس با فلسفه زیارت و طریقه انجام زیارت و اخلاقی که باید در سفرهای زیارتی با آن
همراه بود را یاد بگیرند وتا حدودی به آن عمل کنند.
روش های مناسب تدریس :
توضیحی فعال :
 (جدول ، حکایت ، مسابقه)
رسانه ها ی آموزشی :
فلش کارت ، تابلو
سید محمد باقرابطحی

بسم الله الرحمن الرحیم
به نام خداوند مردان مرد                                                                                      خداوند شیران وقت نبرد
همان ها که دربندگی اول اند                                                                                و درآفرینش زیک گوهرند
دوستان عزیزم سلام . حالتون چطوره؟ الحمدلله
ان شاء الله که همیشه درکنارخانواده و زیر سایه الطاف اماممان حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) خوب
وخوش وسلامت باشید.
بچه ها برنامه امروز را با یک بازی شروع کنیم بازی با کلمات ، تا موضوع بحث امروز مشخص شود
آماده هستید؟ من سوال می کنم ، شما پاسخ دهید:
دهمین حرف الفبای فارسی                                        د
باد بدون سر                                                        اد
قوم حضرت هود(علیه السلام)                                  عاد
جمع بنده به عربی                                               عباد
بندگی کردن را گویند                                            عبادت
دیدار مریض                                                     عیادت
افزونی                                                            زیادت
دیدار با ائمه (علیهم السلام)                                   زیارت
احسنت بحث امروز ما چیست؟ زیارت
همانطوری که می دانید زیارت به دیدار ائمه( علیه السلام) می گویند. مگر آن ها زنده اند که ما به دیدار آن ها برویم؟
امامان زنده ومرده ندارند. روحشان برتمام احوال و کارهای ما نظارت دارد. تمام برکات عالم از وجود آن ها سرچشمه
می گیرد.همانطوریکه  در زیارت نامه آنان می خوانیم : « اَشْهَدُ اَنَّكَ تَشْهَدُ مَقامیَ وَ تَسْمَعُ كَلامِی وَ تَرُّدُ سَلامی وَاَنْتَ حَى عِنْدَ
رَبِّكَ مَرْزوْقٌ » شهادت می‌دهم كه تو جایگاه مرا می‌دانی، كلام مرا می‌شنوی و جواب سلام مرا می‌دهی و تو زنده ای ونزد
پروردگارت روزی می خوری.
به خاطر همین ما در حضور آنان دعا می کنیم وخواسته هایمان را آز آن ها می خواهیم برای آن که آن ها واسطه بین ما وخدا
هستند و می توانند دعاهای ما را به  اجابت برسانند وما را به سمت سعادت و کمال رهنمون گردند.
دوستان من زنده ترین و مؤثرترین راه برای شناخت و ایجاد ارتباط قلبی و فکری با ائمه اطهار زیارت است. ما با توجهاتی که
در حرم داریم و خواندن زیارت نامه آنان و تفکر در متن آن و زندگینامه آن ها با امامانمان بیشتر آشنا شده واز آنان بهره
های مهم معنوی برده و روش زندگی کردن را از آنان می آموزیم.
اما اول از همه ببینیم زیارت پیامبر(صلی الله علیه وآله) وامامان (علیهم السلام) چه ثوابی دارد؟
رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) می فرمایند: هرکس من یا یکی از فرزندانم را زیارت کند. روز قیامت اورا زیارت خواهیم
کرد وپس ازوحشت و اضطراب نجاتش می دهم. "کامل الزیارات: ص 11"
خوب حالا کسی که به زیارت امامان می رود باید بداند که چگونه حرم امامان را باید زیارت کرد یعنی آداب زیارت را بلد باشد.
چون مراعات این آداب هم ثواب بیشتر دارد، هم زائر را در دستاورد های معنوی زیارت موفق تر می سازد.
بچه ها اگر می خواهید با آداب زیارت آشنا شوید به جدول زیر توجه کنید وآن ها را پیدا کنید:

(مربی می تواند قبل از برنامه جدول را برروی کاغذ بزرگ و یا روی تخته آماده کند. و سپس با پرسش از بچه ها ومشخص
 شدن هرکدام، دور آن حروف را خط یکشد و به آن دانش آموز امتیاز دهد.)
خوب دوستان من کلماتی که مشخص شده را می نویسم و توضیح می دهم : غسل ، لباس تمیز، معطر، وقار، خضوع ، ذکر،
اذن دخول ، ادب.
آداب زیارت:
1-    غسل زیارت : برای حضور در حرم ها، زائر باید پاك باشد، هم پاكی ظاهری، هم درونی. غسل زیارت از آنجا كه به
عنوان یك عمل عبادی انجام می گیرد، علاوه بر تمیزی جسم و لباس، طهارت روح و روان را هم در پی دارد. هم قبل از آغاز سفر زیارتی و هنگام بیرون رفتن از خانه و شهر و بیش از شروع مسافرت مستحب است، هم قبل از تشرف به حرم های مطهّر معصومان:.
غسل، یك طهارت جسمی است، ولی صفای روحی و معنوی هم دارد؛ چون همراه با نیت، ذكر خدا و دعاست و تنها دوش گرفتن و شستن بدن نیست؛ مثل وضو كه صرف شستن صورت و دست ها نیست. نورانیت و آثار معنوی و روحی آن در سایه توجه و قصد قربت و عبادت فراهم می شود. وضو به عنوان مقدمه نماز و غسل به عنوان مقدمی زیارت است.
حکایت : چند نفر در مدینه قصد تشرّف به حضور امام صادق علیه السلام را داشتند. در راه، یكی از اصحاب از كوچه ای بیرون آمد و به این جمع پیوست؛ در حالی كه جنب بود و اینان نمی دانستند. وقتی خدمت امام رسیدند و سلام دادند، حضرت خطاب به آن شخص فرمود: یا نمی دانی كه سزاوار نیست شخص جنب به خانه انبیا وارد شود؟ او برگشت و بقیه به خدمت امام شرفیاب شدند.  بحارالانوار ، ج97، ص126.
از امام صادق علیه السلام درباره (خذوا زینتكم عند كلِّ مسجد) پرسیدند، فرمود: «الغُسل عِندَ لقاءِ كُلِّ امامٍ»
وسائل الشیعه، ج10، ص303.
آن حضرت غسل هنگام دیدار هر امام را مصداقی از آراستگی هنگام عبادت یا حضور در عبادتگاه به شمار می آورده است و این برای زائران درس تمیزی و خوش بویی و ادب ظاهری است.
2-    لباس تمیز: پوشیدن لباس تمیز از آداب دیگر تشرف به حرم های مطهّر است. از آنجا كه حالت روحی و جسمی و ظاهر و باطن در یكدیگر تأثیر متقابل دارند، نوع لباس و وضع ظاهری زائر در پدید آمدن حال مناسب روحی و ایجاد نشاط معنوی مؤثر است. لباس تمیز و نو هم همین اثر روحی را دارد. به علاوه، احترام به شخصیتی كه به دیدارش می رویم، بخشی هم در آراستگی ظاهر و مرتب بودن لباس و سر و وضع جلوه می كند.
3-    معطر نمودن : صفوان جمال یکی از یاران حضرت صادق علیه السلام می پرسد: امیرالمؤمنین را چگونه زیارت كنم؟ امام می فرماید: هر گاه اراده زیارت كردی، غسل كن، و جامه تمیز و شسته شده ات را بپوش، عطر بزن و با بوی خوش به زیارت برو.  وسائل الشیعه، ج10، ص304.
خوش بویی و تمیزی از اخلاق انبیاست و برای زیارت اولیای الهی تأكید بیشتری بر آن شده است.
4-    وقار: آرامش و وقار ظاهری، نشانه آرامش درونی است. رفتار شتاب زده برای باطن آشفته و نابسامان است. در توصیه های مربوط به زیارت آمده است كه: با وقار و آرامش راه بروید، قدم ها را كوچك بردارید. اینها آداب ظاهری است كه در باطن و درون زائر هم اثر می گذارد.
دوستان عزبز پیاده رفتن بعضی از ائمه به سفر حج را شاید شنیده اید؛ مثل امام حسن مجتبی علیه السلام و امام كاظم علیه السلام. پیاده روی هم اثرگذار بر روح و درون است. صفوان جمال نقل می كند كه با حضرت صادق علیه السلام همسفر بود، به كوفه كه رسیدند، امام دستور داد تا شتر را بخواباند و فرمود: اینجا قبر جدم امیرمؤمنان (علیه السلام) است. سپس حضرت غسل كرد، لباس دیگری پوشید، به طرفه تپه ای كه مرقد امام علی (علیه السلام) آنجا بود، راه افتاد و به صفوان فرمود: تو هم مثل من كن، گام هایت را كوچك بردار، نگاهت را به طرف پایین بگیر، متواضعانه راه برو... . سپس خودش با صفوان به طرف قبر حركت كردند؛ در حالی كه با وقار بودند و تسبیح می گفتند، تا به قبر شریف رسیدند.  وسائل الشیعه، ج10، ص305.
5-    خضوع وخشوع : از جمله آداب زیارت، داشتن خضوع و خشوع هنگام زیارت است. خشوع ، حالتی قلبی و درونی است كه از معرفت و محبت به یك مقام و شخصیت در دل ایجاد می شود. تأثیر عظمت او در قلب، حالتی پدید می آورد كه رعیت احترام در ظاهر را در پی دارد؛ حتی نوع ایستادن، نشستن، نگاه كردن، سخن گفتن، وارد و خارج شدن، همه تحت تأثیر آن حالت درونی است. پس خشوع قلبی، خضوع اعضا و جوارح را پدید می آورد.
هر چه معرفت به مقام امام زیادتر باشد، خشوع دل هم عمیق تر و بیشتر و رعایت ادب و خضوع ظاهری هم بیشتر خواهد شد.
بچه ها اینكه بعضی هنگام خروج از حرم، عقب عقب می روند و حاضر نیستند پشت به ضریح كنند و بیرون روند، نشانه خضوع و ادب ظاهری است.. در زیارتگاه ها تنها با جسم و بدن به یك امام معصوم نزدیك نمی شویم، بلكه نزدیکی روحی هم باید پیدا كنیم. زائر باید خود را در محضر امام حس كند و امام را ناظر و مراقب رفتارش ببیند و چنین تصور كند كه از راه دور آمده و اجازه یافته به حضور معصوم برسد. در این حال، چه حالتی خواهد داشت؟
 خداوند به حضرت موسی فرمان می دهد كه ای موسی! تو در وادی مقدس طور كفش هایت را درآور. طه/11. همین نكته سبب شده كه بزرگان در توصیه های خود بر بیرون آوردن كفش در حریم قدسی زیارت گاه ها، تأكید كنند و خودشان هم در عمل، پابرهنه به حرم ها مشرّف شوند.
و نکته دیگر توجه به اینکه با کوله باری از اشتباهات وگناهان و با حالتی بیمارگونه برای شفا ودرمان خدمت این بزرگواران آمده ایم.

1-    ذکر: از آدابی كه برای زیارت مرقد های مطهر بیان شده، ذکرگفتن است. یاد خدا و حمد و ستایش او هم توجّه دادن به عظمت خداوند است؛ هم برای این است که درباره این پیشویان الهی، دچار غلّو نشویم. اما چه اذکاری؟  
دوستان عزیز من ذکرهایی که قبل ازیارت مستحب است بخوانیم را روی تخته می نویسم و شما باید نام آنها را حدث بزنید آماده ابد :
                                      

اما بجه ها اسم دیگر این 4 ذکرچیست؟ بله تسبیحات اربعه  . ذکر دیگری که فبل از زیارت مستحب است ذکر صلوات است.
2-    اذن دخول : خواندن «اذن دخول» هنگام زیارت، یكی دیگر از آداب است. این کار از روی ادب است كه بی اجازه وارد حریم حرم نشویم و با خواندن اذن ورود، هم ادای احترام كنیم، هم دل را آماده تر سازیم. دقت در متن «اذن دخول» های روایت شده، آموزنده نكاتی است كه در افزایش ایمان و معرفت و توجّه زائر به موقعیتی كه در آن قرار دارد و كسی كه به زیارتش آمده، مؤثر است.
برای مطالعه مربی : در رویت است: هنگام زیارت حضرت رسول صلی الله علیه وآله و هر یك از معصومان: این گونه اذن دخول بخوان:
«اللّهم إِنی وقفْتُ علی بابٍ من بیوتِ نبیك و آل نبیك...؛ خداوندا! بر درگاه یكی از خانه های پیامبر و دودمان پیامبرت ایستاده ام. خدیا! مردم را از اینكه بی اجازه وارد خانی پیامبر شوند، منع كرده ای. من به حرمت پیامبرت در حال غیبتش مثل حال حضور و حیاتش عقیده مندم و می دانم كه فرستادگان تو زنده اند و نزد تو روزی می برند، جایگاه مرا در اینجا و این لحظه می بینند و سخنم را می شنوند. پروردگارا! ابتدا از او اذن می طلبم، سپس از پیامبرت و از جانشین تو كه اطاعتش بر من واجب است، اجازه می خواهم كه در این لحظه وارد خانه اش شوم، از فرشتگان گماشته به این بارگاه مقدّس هم اذن می طلبم. به اذن خدا و رسول و خلفای او و اذن همه شما وارد این خانه می شوم و جویای تقرّب در پیشگاه خدایم... بحارالانوار، ج97، ص136.
از قول شهید اول نقل شد كه زائر، بر درگاه حرم بایستد، دعا كند و اذن بطلبد و اگر در دل خود خشوعی احساس كرد و رقت قلب حاصل شد، وارد شود، و گر نه بهتر است كه برای ورود، زمان دیگری را انتخاب كند تا رقت قلب و خشوع حاصل شود، بحارالانوار، ج97، ص126.برای این است كه غرض مهم تر از ورود به حرم، حضور قلب است، تا انسان از رحمت نازل شده از سوی خدا برخوردار شود.
3-    ادب : زائری كه توفیق تشرّف به حرم ها را می یابد، باید خود را در حریم خانه امام یا امامزاده احساس كند و هر نوع ادب لازم را به جا آورد. زائر در حال زیارت، رو به مزار و پشت به قبله بایستد، با حالت دعا ،تضرع كند و سمت چپ صورت را بر ضریح بگذارد، دعا كند و از خدا حاجت بطلبد و به صاحب قبر توسل جوید تا خدا حاجتش را برآورد و او را مشمول شفاعت گرداند و در دعا اصرار و مبالغه كند، آن گاه به طرف بالای سر برود و رو به قبله دعا بخواند. كیفیت ایستادن كنار قبر و نحوی زیارت، باید گویای ادب زائر باشد.
دوستان خوبم حال که با آداب زیارت آشنا شدیم می خواهیم با اخلاق زیارت نیز آشنا شویم تا ببینیم چه کارهایی در حرم امامان (علیهم السلام) پسندیده است و چه کارهایی را نباید در حرم آن بزرگواران انجام دهیم .
مسابقه :
بچه های عزیز شما باید کلمات زیر که ازحروف در هم ریخته تشکیل شده را تشخیص دهید سپس آن ها را در جای خالی قرار دهید:
( مربی می تواند کلمات زیر را قبلا بر روی مقوا نوشته و یا روی تخته بنویسد وسپس با کمک بچه ها کلمات را بدست آورده و درجای خالی جایگزین کند و به دانش آموزانی که حدس صحیح زده اند امتیاز دهد.)

آخلاق زیارت :
1-    خوش رفتاری با ......
2-    رسیدگی به ...... و اذیت نکردن آن ها
3-    احترام به ......
4-    کمک به ......
5-    بلند نکردن ...... و ترک ...... بیهوده.
جواب مسابقه :
1-    خوش رفتاری با همسفران :
مهم ترین اخلاق زیارت خوش رفتاری با همسفران است . چرا که این کار باعث نزدیکی به امامان و روش زندگانی آن بزرگواران است .
حکایت :
  روزی از روزها یک کاروان به سفر حج می رفت. در این کاروان مردی بود بسیار مهربان که به همه کمک می کرد حتی در جمع کردن هیزم، تهیه غذا-کمک به بستن بار شتران و...
آدم های کاروان هم که می دیدند او مردی مهربان و پر تلاش است کارهای خودشون رو به او می گفتند... یک روز که در راه بودند مردی اسب سوار به کاروان نزدیک شد و از آنها خواست تا رسیدن به شهر مکه با آن ها همسفر شود. آنها هم قبول کردند.
هنوز کمی راه نرفته بودند که مرد اسب سوار آن مرد مهربان را شناخت و خودش را به او رساند و سلام کرد و به احترام او از اسبش پیاده شد. مردم تا این کار او را دیدند پرسیدند مگر او کیست که این چنین رفتار می کنی؟ مرد اسب سوار گفت: او امام چهارم ما شیعشان امام سجاد علیه السلام است و با ناراحتی گفت: شما چرا کارهای خودتان را به ایشان می دادید؟ مردم تا این ماجرا را فهمیدند ، پیش امام رفتند و از ایشان عذرخواهی کردند و گفتند شما تا شهر مکه مهمان ما باشید و اجازه دهید ما کارهای شما را انجام دهیم.
 امام سجاد(ع) با مهربانی فرمود: «من یک بار با گروهی که مرا می شناختند، مسافرت کردم و آنان مدام مرا از انجام هر کاری به دلیل انتسابم به رسول خدا(ص) باز می داشتند؛ که مستحق آن نبودم. حال تصمیم گرفتم به گونه ناشناس سفر کنم؛ چرا که این برای من پسندیده تر و محبوب تر است.سفینه البحار ، ج1 ، ص382 .
2-    رسیدگی به زائران و اذیت نکردن آن ها :
یکی دیگر از اخلاق زیارت رسیدگی به دیگر زائران است . کمک هایی از قبیل زیارت نامه خواندن برای کسانی سواد کافی ندارند ، راهنمایی زائران برای رفتن به نقاط مختلف حرم ، کمک به ناتوانان جسمی برای حرکت در حرم و یا بالا و پایین رفتن از پله ها ، آب آوردن برای زائران و یا آوردن زیارت نامه و یا قرآن و یا مهر برای آنان ، هم زبانی و یا هم دردی و یا هم سخنی با دیگر زائران و ... اموری است که باعث شده انسان به صاحب آن مرقد نزدیک ترشود . در عین حال اذیت کردن زائران باعث دوری از مرام امامان است . اموری همچون اذیت و فشارآوردن برای رسیدن به ضریح ویا بوسیدن ضریح ، سوار کردن کودکان بر دوش دیگران برای بوسیدن ضریح ، بوسیدن زمین جلوی ضریح ، تنه زدن ، مزاحمت و...
3-    احترام به خادمان :
خادمان حرم ها، با عشق و محبت در حرم اهل بیت خدمت می کنند و انتظار می رود که برخوردشان با زوّار، با محبت و
دلسوزی و راهنمایی باشد. زائران نیز باید جایگاه آنان را بشناسند و قدر بدانند و مورد احترام قرار دهند.
در مقابل خدمات و حسن خلق آن ها، زائران نیز برخورد کرامت آمیز و همراه با احترام و ادب و همکاری با خدمتگزاران حرم
 اولیای خدا داشته باشند و مسئولان، مأمور نظافت و شستشو و انتظامات، پذیرایی کنندگان، نگهبانان، کفشداری ها، امانت داران،
راهنمایی کنندگان و خدّام رسمی و افتخاری و هر کس را که به نوعی افتخار خدمت دارد، مورد تکریم قرار دهند و از احسان و
نیکی متناسب با شأن آنان دریغ نورزند.
4-    کمک به نیازمندان :
در اماکن و شهر های زیارتگهای، نیازمندان آبرومندی هستند که چشم امیدشان به خیر و مساعدت زائران است. زائران،
مستمندان را شناسایی و کمک رسانی کنند، با حفظ آبرو و حیثیت آنان، بدون آنکه تحقیری صورت بگیرد و به سادات فقیر و
 بینوایان غریب رسیدگی کنند و اگر امکان کمک ندارند حداقل از آنان دلجویی کرده و یا معذرت خواهی کنند.
گاهی چنین خرج ها و کمک هایی از روی عشق به صاحب مرقد و مزار انجام می گیرد . گاهی هم بر اساس نذر قبلی، کمک
های مالی می کنند. زائر، خوب است که در این گونه سفرهای زیارتی به طور کلی در هر مسافرتی دست و دل باز باشد و
خیرش به دیگران برسد.
5-    بلند نکردن صدا و ترک کلام بیهوده :
اخلاق دیگر در تشرّف به حرم های مطهر، پرهیز از هر کاری است که با ادب منافات است؛ از جمله کلمات لغو و حرف های
بیهوده و حرکات سبک و ناپسند و دور از شأن زیارتگاه.
هدف از زیارت، بهره بردن از فیض های معنوی است. پرداختن به سخنان و کارهای لغو، مانع آن می شود و چه بسا اوقات
کسی که در داخل حرم ها به چنین حرف ها و کارهایی سر می شود و از فیض بی بهره بماند. به علاوه، این گونه حرف ها و
حرکات و رفتارها، توّجه و حضور قلب زائران دیگر را هم بر هم می زند وبا بیهوده گوی غافل، هم خودش محروم می ماند، هم
مانع بهره بردن روحی دیگران می شود.
صحبت های بلند بلند هم، علاوه بر اینکه خلاف اخلاق وادب در محضر ولی خداست، برای دیگران هم مزاحمت و حواس پرتی
 می آورد. رعایت ین نکته یک ادب اجتماعی و معاشرتی است؛ حتی نه حرف های عادی، بلکه زیارتنامه را هم بلند بلند
خواندن، یا حتی ندای صلوات سر دادن به نحوی که تمرکز روحی و حضور قلبی دیگران را به هم بزند، مناسب نیست.
آنچه در این اماکن رعایتش خوب است، آرامش و فضای آرام است تا برای پیدایش حضور قلب و روح عبادت و زیارت مؤثر
 باشد. سر و صداهای بسیار یا صلوات و زیارت بلند بلند، این حالت را از بین می برد و رشته پیوند و اتصال زائران دیگر را
از هم قطع می کند.
خوب دوستان من با یک شعر زیبا برنامه امروز را به پایان می بریم:
"هوای پرواز"
صحن حرم ، از نسیم پربود
ازپرپر یاکریم پر بود
خورشید دوباره بوسه می زد
برچهره مهربان گنبد
گنبد پراز آفتاب می شد
آهسته غم من آب می شد
رفتم طرف ضریح او باز
تا پرشوم ازهوای پرواز
اطراف ضریح گریه ها بود
دل های شکسته و دعا بود
از چشم همه گلاب می ریخت
باران خدا خدا خدا بود
دل ها همه زیر بارش اشک
مانند کبوتری رها بود
عطرگل یاس در دل من
عطرصلوات درفضا بود
                                شعراز: سید سعید هاشمی
حالا دست ها را برای دعا بالا می بریم
بارالها توفیق زیارت وشناخت همه معصومین (علیهم السلام) را نصیب ما  بفرما.
پروردگارا توفیق شفاعت آن بزرگواران را به همه ما عطا بفرما.
آمین یا رب العالمین.